AMERICA SAWRKAR TUKTLAWM ZAWH LOH VIETNAM RAM TLAWH THU

Kamkeuna:
             Vietnam ram han lam rik tawh hi chuan kum 40 vel liam tawh a America sipai leh Vietnam sipai ‘Viet Cong’-ho inkah chiam chanchin kha rilruah a rawn lang thar leh thin a. Chu lovah chuan khawvel a film star lar leh rorum ber pawla ngaih Silvester Stallone film ‘Rambo’ channa mithhlaah a rawn lang ngei ngei bawk a. A chhan chu heng thil pahnih hi Vietnam ramah hian a tak takin a thleng miau vang a ni.

             Vanneih thlak tak maiin July ni 17-27,2012 khan All Mizoram Farmers’ Union (AMFU) aiawhin mi 12 Vietnam ramah kan han kal a. Kan kal chhan ber chu, America sipai leh Viet Cong inbeih dan zirchiang tur nilovin, tun hma lama ram rethei tak ni thin, tun hnai lawk atanga ei leh bara lo intodelh ta em em mai, Vietnam ho thlai chin dan leh an thlawhhma lak dan zirchiang tur a kal kan ni.






Vietnam hming awmzia:
              Vietnam tih hi thumal pahnih “Viet” tih leh “Nam” tih atanga lakchhuah a ni a. “Viet” tih chu hnam hming a ni a, “Nam” tih chu chhim tihna a ni. Tichuan, “Vietnam” tih awmzia chu “Chhim lama cheng Viet-ho” tihna a ni thei ang.
               Vietnam tih hming phuahtu hi tun hma lama China Emperor a ni a. Vietnam ram hi China ram chhim lama awm a ni a. A lei a thain Buh, Vaimim leh thlai chi hrang hrangin a ngeih hle a. Chuvangin China Emperor chuan “Chhim lama awm Viet-ho hi bei ila, an ram hi kan luah tur a ni” a ti a. Tichuan a Sipaite chuan Viet-ho chu an hneh a, Kum 1000 lai an awp ta a. Chuta tang chuan ‘Vietnam’ tih hming hi a lo piang ta ni a sawi a ni.

Vietnam ram:
              Vietnam ram hi ‘S’ ang deuh a ni a. A zau zawng hi sqkm 332680 a ni a. A dung hi km 3520 lai a sei a ni a, a vang zau zawng hi a inang lo thluah a, a zim lai berah km 50 chauh a ni. Hmar lamah China a ri a. Khawthlang lamah Laos riin, chhim thlang lamah Combodia a ri thung a. Chhim lam leh khawchhak lam chu tuifinriat vek a ni a. He tuifinriat hi China Sea tih a ni.


              Vietnam ram hi tlang ram a ni a. Mahse, kan ram ang chuan a chheng chhe lo deuh a, 3/4 hi tlang ram niin  1/4 hi ram zawl a ni. Tlang sang tak tak a awm nual a, a sang ber chu hmar lama awm Fan Si Pan, mt 3143 lai a sang a ni. Lui lian tak tak pahnih a awm a. Hmar lama mi hi Red River tih a ni a, chhim lama mi hi Mekong River tih a ni. Heng luipui kam tawn tawn hi buh leh thlai chin nan an hmang tangkai hle.

Mi Chengte:
             Kum 2011 chhiarpui tarlan danin Vietnam ramah hian mihring 90.5 maktaduai lai an cheng a. Khawvel ram hrang hrang mihring tawm lamah 13-na an ni a. An ramah hian hnam chi hrang hrang (Minority) 53 lai an awm a, mahse an vaiin ‘Vietnamese’ vek an ni.

             
             Vietnam-ho hi keimahni ang a Mongolian thlah ve tho an ni a. Keini ai chuan a ti a nalhin an vun rawng a mawi zawk a. An thalai zingah Sahdah leh Khaini hmuam an awm ve lo. Sa an ei tam hle a, Uisa, Vawksa leh Arsa an ei nasa hle. Vawk hmui leh a Beng hi sa tui berah an ngai. Zu hi an hnam nuna bet tlat a ni a, mahse tumah Zu rui hmuh tur an awm lo. An khawlai leh In leh lo vel an vawng fai hle a. An khawpui Hanoi-ah ni li kan cham chhungin Tho pakhatmah kan hmu lo va. Thingtlang lama kan kal tumin Tho pathum chiah kan hmu. Vietnam ho hi an Sakhaw mi lo hle a. Thalai lehkha thiam tam tak hi sakhaw nei lo an ni hlawm a. Sakhaw lian deuhte chu Budhism leh Confusianism a ni a. Muslim leh Christian tlem azawng an awm ve.
 

Zan khat Millionaire:
             Vietnam pawisa hi ‘Dong’ tih a ni a. Kan kal lai chuan India Rs 1 leh Dong 382 vel a in hen a. US Doller 1 leh Dong 20500 a intluk vel a. Thingpui No khat hi Dong 2000 man a ni a, Chaw vawikhat ei man hi Dong 7000-8000 a ni.

              Foreign kal ve ta chu tiin India tangka Rs 30000 vel ka paipawn ve a. Kan pawisa chu US Dollar-ah kan thleng hlawm a. Mahse Vietnam ram luh dawnah kan pawisa chu ‘Dong’-ah kan thleng ta a. Kei pawisa keng tlem ber pawl pawh chuan pawisa ka han ngah lai leng khawp a. A vaia ka pawisa neih chu Dong 4125800(Maktaduaili nuaikhat singhnih sangnga zariat) lai a ni a, ka va han hausa tehreng em. Zankhat na reng reng chu Millionaire ka ni ve ta reng mai.

Vietnam Indona:

             Vietnam indona hi a lar hle a, America Sipai leh Vietnam Sipai ‘Viet Cong’ ho indona a ni ber. He indona lo chhuah chhan ber chu South East Asia rama Communist sawrkar lian zel tur dan nan America sawrkarin Sipai chakna a hman vang a ni.

              Tun hma kum 1883-1944 chhung khan Vietnam ram hi France sawrkarin a lo awp a. Mahse kum 1945 September Ni 2 khan Vietnam chuan Independent a puang a. Heti chung hian France sawrkar chuan Sipa chakna hmangin a bei reng a. Amaherawhchu May ni 7, 1954-ah France sipaite chu Vietnam kutah an in surrender tak avangin America chuan indo puang chiah si lovin, Vietnam chu a bei ta chiam mai a. Vietnam hmar lam khawpui Hanoi hi Communist tantu Russia leh China-in nasa takin a tanpui a. Vietnam chhim lam khawpui Saigon chu America sipaiten an pui ve thung.

               America sipai leh Viet Cong hi an inbei rei hle a,(1964-1975) kum 12 lai an inbei a. Viet Cong ho hi chhun lamah ramhnuai ngawpui karah an tawm bo vek a, zan lamah an che chhuak thin. Kum 1975 April ni 30 khan America Sawrkar tan lam chhim lam khawpui Saigon chu hmar lam khawpui Hanoi lakah a tlawm tak avangin Vietnam Indona chu a lo tawp ta a ni.

              Vietnam indonaah hian America sawrkar a mualpho hle a. Thlawhtheihna 3689 leh Helicopter 4857 lai a hloh a. Silai leh Bomb atana zen hman hi Ton 13 lai a rit nin an chhuta. Bomb hi kum 1945-ah Japan khawpui pahnih a Atom bomb thlak ai khan a let 450 laia chak a ni bawk. Heng zen hi Laos, Combodia leh Vietnam rama cheng mipui hian insem ta se, Kg 265 theuhin an chang thei ang. Indona vang hian Vietnam mi (4 Million) maktaduai li, thi leh hliam an awm a. America sipai pawh 16021 an thi ve. Tin, Bomb tlain ramngaw a tihchhiat hi Sq km 20000 lai a ni. Bamb tlakna hmun thenkhatah chuan tun thleng hian hnim a la to thei lova, Lei char a la ni reng.

Ei leh Bar Zawnna:
              America sawrkarin Vietnam ram a chhuahsan hnu kum 1975 tawp lam atang khan ei leh bar zawnna lama ruahmanna thar, New Economic Policy an kalpui a. An New Economic Policy chu ‘Doi Moi’ tih a ni. Keini ram angin mi hausa leh thil ti thei hovin ram zau pui pui an nei thei lova. Ram hi sawrkarin an control vek a. Chhungkaw tin hnenah a hman hawh tir thin. Farmer pakhat tan ram sq meter 360 zel a pe a. Chhungkaw pakhatah hnathawktu (Farmers)an tam chuan ram an chang tam mai thin. An ram hawh hi kum 6-20 chhung a ni a. Mahse uluk leh taima takin an enkawl chuan kum rei tak tak an hmang thei a. An hman that loh erawh chuan sawrkar in a chhuhsak mai thin.
   


             Farmers-te hi a pawl pawlin an awm a, heng ho hi ‘Commune’ an ti a. Commune khatah hian chhungkaw 50 zel an awm a. Heng ho hian thlai inang an ching zel a. A thenin thingpui an chin laiin, thenkhat chuan balhla an ching thung. Hetianga thlawhhma an laknaah hian sawrkar in tanpuina a pe tha hle a. Tanpuina hi tangka fai aiin hmanrua, thlai chi leh damdawi lam a tam zawk. Farmers-te dinhmun a zirin Loan a tihsak a. Tin, thlai thar hralhna lamah pawh theih tawp chhuahin “Support price” a ngaihtuahsak bawk. An thlai chin langsar deuhte chu Buh, Vaimim, Coffee, Balhla, Fu, Rubber, Cotton, Thingpui, Peanut leh Cashews te a ni.
             Pi leh pu atangin chaw rinpui bera an neih chu ‘Buh’ (Rice) hi a ni a. Chuvangin buh hi kan ei khawp kan thar tur a ni tih hi sawrkar thupui a ni. Kum khatah buh vawi thum an thar a, an buh lah chu a tui em em lehnghal. An ram zawl ang ang chu Leilet atan an siam bakah Tlang ram remchang apiangah ‘Hill Terrace’ an lai zel a. hetiang taka tan an lak avang hian Khawvel ram hrang hrang a buh thawnchhuak tam ber pahnihna a ni pha hial.


              Vaimim an ching uar hle a, ram awipang leh tlangramah an ching ber. Kum khatah vaimim vawihnih an thar a, April-July leh August-December hi an chin dan a ni. Vaimim hi bi khatah fangkhat zel an tuh a, a bi hi feet khat dan zel a ni a. Vaimim kung khatah hian kawm khat zel an zuah a. Hetianga an tih hian a kawm a tha hle a, tin a fang pawh a bit tha em em bawk.

Vietnam Vaimim Mizoramah a tha hle:
              Vietnam vaimim hi kan hawn a, August thla tawp lamah chingin December thla khan a seng a hun a. Tin, kumin April thla tir khan kan tuh leh a, July thla tawp lam khan a seng a hun leh bawk. August thla hian kan tuh leh a, December thlaah chuan tha taka seng turah inngai ila.

   
              Vietnam-ho vaimim chin danin, bi khatah fang khat chauh, feet khat dan vela hlaah kan ching a, a tha hle. A kawm a thain a fang pawh a bit tha hle a. A tui em em mai bawk a, meia rawh aimahin chhumin a tui zawk.

Tlangkawmna:
              Ral atang chuan Vietnam ram hi Communist sawrkar a nih avangin ralti viau tur leh khawlaiah pawh sipai hrang viau turah kan ngai deuh a. Mahse ngaih ang a lo ni hauh lo. An ram a ralmuang hle a, khawlaiah Sipai hmuh tur an awm lo va. An ram a nuamin a ralmuang em em a ni.
   
             Mipuiin an ram leh hnam an hmangaih a, hna an thawk nasa em em a. An taimakna leh thawhrimna hi khawvel hrilhfak khawp a ni a, hei hi an ram dinchhuahna bul a ni. Eiruk leh sum hman dik loh tih vel a awm chuan sawrkarin tumah a dim lova, chutiang mi chu an hna atangin an ban hmih mai thin.

              Thil mak deuh chu, Kristian haw em em siin kan Bible thu angin ram an insem thlap a, mi lian leh hausa ten an chang tam chuang lo. Hei hi ‘Land reform’ an ti a, an ram dinchhuahna thuruk pawh a ni.
              Keini ramah chuan Luipui phai ruam leh ram tha apiang chu mi hausa leh neinung ram a ni a. Mahse, thlai leh buh chin a ni bawk si lo. Vietnam ram ei leh bar zawn dan hi kan ram tan pawh a entawn tlak hle a. Kan sawrkar zahawm tak hian mithiam tirin tan lak a va tul tak em. Ei leh bara intodelh lo ram chu an zahawm si lo.                                              
                           
                                                                                                          Dr. Chawngkhuma Chawngthu
                                                                                                          President, AMFU Saiha District.


Comments

Popular posts from this blog

E.PHAILENG COMMUNITY WATER TANK UNDER PMKSY WDC (IWMP) AIZAWL-VII